Ώρα μηδέν για Δικαιοσύνη
Στα σκαριά η υλοποίηση έργων προς επίλυση των διαχρονικών προβλημάτων στον χώρο της δικαιοσύνης
Γράφει: Νάταλι Μιχαηλίδου
Στοχεύοντας πρωτίστως στη βελτίωση των ρυθμών απονομής της δικαιοσύνης, η δικαστηριακή μεταρρύθμιση μπήκε στις ράγες πριν από τρία περίπου χρόνια, επιχειρώντας παράλληλα να καταστήσει απλούστερες, ευκολότερες και αποτελεσματικότερες τις σχετικές διαδικασίες.
Στο πλαίσιο συζήτησης στρογγυλής τραπέζης, που διοργάνωσε η Ένωση Οικονομολόγων την περασμένη Πέμπτη, ο πρώην δικαστής του Ανωτάτου, Γιώργος Ερωτοκρίτου, στον οποίο ανατέθηκε από το 2017 η διεύθυνση του Γραφείου Μεταρρύθμισης και Επιμόρφωσης, έδωσε το περίγραμμα των προωθούμενων αλλαγών στα κυπριακά δικαστήρια. Με την παράδοση των διαφόρων μελετών και εκθέσεων από τους εμπειρογνώμονες ολοκληρώνεται η πρώτη φάση της και ξεκινά το δύσκολο εγχείρημα υλοποίησης των επιμέρους έργων.
Διαχρονικές αδυναμίες
«Η Δικαιοσύνη στην Κύπρο πάντα στεκόταν ψηλά. Ουδέποτε υπήρξε το οποιοδήποτε κρούσμα διαφθοράς. Εκείνο που πάντα χώλαινε ήταν η αποδοτικότητα των δικαστηρίων, η οποία αναμφιβόλως επηρεάζει και τους ρυθμούς απονομής δικαιοσύνης», σημείωσε εισαγωγικά ο κ. Ερωτοκρίτου, τονίζοντας ότι «τα προβλήματα των δικαστηρίων δεν είναι καινούργια». Περαιτέρω, εξήγησε ότι κατά την περίοδο της τραπεζικής κρίσης «υπήρχαν τόσες πολλές καθυστερήσεις, οι οποίες στην ουσία ανέδειξαν τις διαχρονικές αδυναμίες και αστοχίες των δικαστηρίων».
Διευκρινίζοντας εξαρχής ότι διατυπώνει προσωπικές θέσεις και όχι διαπιστώσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου, εξήγησε ότι «η Πολιτεία ανέκαθεν θεωρούσε τα δικαστήρια μη παραγωγικό τομέα, με αποτέλεσμα να μην ξοδεύει τα απαιτούμενα κονδύλια για ενίσχυσή τους». Προς επίρρωσιν τούτου, επικαλέστηκε εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που κατατάσσουν την Κύπρο τελευταία ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ ως προς τους οικονομικούς πόρους που παρέχονται από την κυβέρνηση στα Δικαστήρια. «Ενώ σήμερα υπάρχουν 107 πρωτόδικοι δικαστές, θα έπρεπε να υπάρχουν τουλάχιστον 170 για να συγκρινόμαστε με τον μέσο όρο της ΕΕ», τόνισε χαρακτηριστικά.
Μεταρρύθμιση λόγω… Τροϊκανών
Σύμφωνα με τον ίδιο, τα πρώτα ερεθίσματα για μεταρρύθμιση στα δικαστήρια ήρθαν από την Τρόικα. Το Ανώτατο «αν και δεν είχε τα χρήματα για την ετοιμασία των αναγκαίων μελετών, ενθαρρύνθηκε από την υπηρεσία στήριξης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής» και υπέβαλε αίτημα για τεχνική βοήθεια, ώστε να προχωρήσει στις απαραίτητες αλλαγές. Προηγήθηκε η κωδικοποίηση των προβλημάτων, υπό μορφήν έκθεσης που ετοίμασαν τρεις δικαστές εκ μέρους του Ανωτάτου, η οποία αποτέλεσε τη βάση του αιτήματος για τεχνική βοήθεια που υποβλήθηκε περί τα τέλη του 2016.
Στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης ξεκίνησαν ή είναι προγραμματισμένα να ξεκινήσουν 18 έργα ή δράσεις, εκ των οποίων εννέα είναι πλήρως χρηματοδοτούμενα από την υπηρεσία SRSS (Structural Reform Support Service) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενώ τα υπόλοιπα καλύπτονται από εθνικά κεφάλαια. Τέσσερα από τα έργα έχουν ήδη ολοκληρωθεί.
Την αφετηρία της υλοποίησης σηματοδότησε το έργο υπό τον τίτλο «Γενική Μεταρρύθμιση των Δικαστηρίων», το οποίο είναι χρηματοδοτημένο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ολοκληρώθηκε με την παράδοση της σχετικής έκθεσης των εμπειρογνωμόνων στο Ανώτατο πριν από ένα περίπου χρόνο. Η έκθεση περιλαμβάνει 21 εισηγήσεις για ευρείας κλίμακας μεταρρυθμίσεις, οι οποίες υιοθετήθηκαν «αφού σε μεγάλο βαθμό ταυτίζονταν με τις διαπιστώσεις του Ανωτάτου στην έκθεση του 2016».
Πρόβλημα στέγασης για την Ομάδα Κρούσης
Από τις 21 εισηγήσεις των εμπειρογνωμόνων, το Ανώτατο απασχόλησε πρωτίστως η μείωση των καθυστερήσεων, το λεγόμενο backlog, προς αντιμετώπιση των οποίων αποφασίστηκε ο διορισμός Ομάδας Κρούσης (Taskforce), που κρίθηκε στη βάση ανάλυσης ότι θα πρέπει να αποτελείται από 26 νέους δικαστές, ώστε οι καθυστερήσεις να εκλείψουν μέσα σε δύο με τρία χρόνια.
Σύμφωνα με τα στοιχεία, όπως χαρακτηριστικά σημειώθηκε κατά την ομιλία, «αν όλοι οι δικαστές της Κύπρου τα επόμενα χρόνια δεν έκαναν τίποτα άλλο, θα τους έπαιρνε 4-5 χρόνια για να εκδικάσουν τις καθυστερημένες υποθέσεις». Ο κ. Ερωτοκρίτου έκανε επίσης λόγο για «πολλές και σοβαρές προκλήσεις» όσον αφορά το κατά πόσον θα βρεθούν εγκαίρως «τόσοι πολλοί ικανοί δικαστές για να προσληφθούν άμεσα», λαμβάνοντας υπόψη ότι θα χρειαστεί επιπλέον η πρόσληψη 16 Εφετών, πέντε δικαστών για το Εμπορικό και πέντε για το Διοικητικό Δικαστήριο.
Επεσήμανε, παράλληλα, ότι «δεν υπάρχουν διαθέσιμοι χώροι στα δικαστήρια για να στεγάσουν την Ομάδα Κρούσης». Αν, όπως είπε, δεν εξευρεθούν τέτοιοι χώροι, θα εξεταστεί το ενδεχόμενο η Ομάδα «να εργάζεται για μερικά χρόνια τα απογεύματα στα υφιστάμενα δικαστήρια», αν και σ’ ένα τέτοιο ενδεχόμενο έχουν ήδη εκφραστεί ενστάσεις από δικηγόρους.
Γ. Ερωτοκρίτου: Αν το σύστημα δεν μεταρρυθμιστεί, θα καταρρεύσει
Λίαν συντόμως θεσμοί και Εφετείο
«Περίπλοκο και χρονοβόρο έργο» χαρακτήρισε ο κ. Ερωτοκρίτου την αναθεώρηση των θεσμών Πολιτικής Δικονομίας, που ξεκίνησε επίσης από την υπηρεσία SRSS. Της ομάδας των εμπειρογνωμόνων ηγείται ο πρώην δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Αγγλία, Λόρδος Tyson, o οποίος μαζί με την ομάδα του επισκέφθηκε τρεις φορές μέχρι σήμερα την Κύπρο και είχε επαφές με δικαστές, δικηγόρους και την Επιτροπή Θεσμών, η οποία διορίστηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο.
Με στόχο την κατάρτιση θεσμών «κυπριακής ιδιοκτησίας», το έργο αναμένεται να ολοκληρωθεί τον ερχόμενο Ιούνιο και να τεθεί ενώπιον Ανωτάτου για τελική έγκριση. Σημειώνεται ότι έχει ήδη εξασφαλιστεί χρηματοδότηση «για να γίνει εντατική εκπαίδευση στους δικαστές και δικηγόρους για τους νέους θεσμούς και για να δημιουργηθεί σύστημα που να αξιολογεί τον βαθμό υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων στα δικαστήρια».
Πάντως, κατά τον κ. Ερωτοκρίτου «το σοβαρότερο μεταρρυθμιστικό έργο είναι η δημιουργία δευτεροβάθμιου Εφετείου, προς υλοποίηση του οποίου το Υπουργείο Οικονομικών δήλωσε εξαρχής ότι θα διαθέσει τα αναγκαία κονδύλια. «Το στεγαστικό για άλλη μια φορά αποδείχθηκε ακανθώδες πρόβλημα», σημείωσε, για να συμπληρώσει ότι «προς τιμήν της η Κυβέρνηση διέθεσε το κτήριο του πρώην ξενοδοχείου «Φιλοξένια» για να στεγάσει τόσο το δευτεροβάθμιο Εφετείο όσο και το Εμπορικό Δικαστήριο», το οποίο επίσης περιλαμβάνεται στις σημαντικές μεταρρυθμιστικές αλλαγές.
Στόχος και του Υπουργείου Δικαιοσύνης είναι η παράδοση του κτηρίου περί τα τέλη του χρόνου, με προοπτική το νέο δευτεροβάθμιο Εφετείο να λειτουργήσει αρχές του 2020, ενώ «μέχρι τότε αναμένεται να ξεπεραστούν κάποια σοβαρά συνταγματικά θέματα, που αφορούν το ποιος θα πρέπει να διορίζει τους δικαστές του νέου Εφετείου». Σημειώνεται ότι, στο πλαίσιο προηγούμενου ρεπορτάζ της «Σ», αρμόδιες πηγές ανέφεραν ότι οι Εφέτες της ενδιάμεσης βαθμίδας, που δημιουργείται, θα διορίζονται απευθείας από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
Επείγουν τα κριτήρια διορισμού
Στο πλαίσιο των χρηματοδοτούμενων έργων, ολοκληρώθηκε επίσης συγκριτική μελέτη από εμπειρογνώμονες για τη θέσπιση αντικειμενικών κριτηρίων για την πρόσληψη και προαγωγή των δικαστών, η οποία παραδόθηκε στο Ανώτατο στις 18 Μαρτίου. Ο κ. Ερωτοκρίτου εξέφρασε μάλιστα την άποψη ότι «αν υιοθετηθεί, θα συμβάλει τα μέγιστα στην εδραίωση της αξιοκρατίας στο δικαστικό Σώμα».
Περαιτέρω, «η θέσπιση των κριτηρίων θεωρείται πολύ επείγουσα επειδή το Ανώτατο Δικαστήριο επιθυμεί να προσλάβει τους επόμενους δικαστές για το δευτεροβάθμιο Εφετείο, το Εμπορικό Δικαστήριο και την Ομάδα Κρούσης, με βάση τα νέα κριτήρια που το ίδιο θα θεσπίσει».
Παράλληλα, τρέχει και το έργο για την ηλεκτρονική δικαιοσύνη, το οποίο «αναμένεται να αλλάξει ριζικά τις διαδικασίες στα δικαστήρια» και σύντομα θα ανακοινωθούν τα αποτελέσματα της αξιολόγησης των προσφορών. Προωθείται, επίσης, από το Υπουργείο Δικαιοσύνης η ίδρυση Δικαστηρίου για αιτητές πολιτικού ασύλου. Το έργο, είπε ο κ. Ερωτοκρίτου, «είναι υψίστης σημασίας για την Πολιτεία, γιατί θα συμβάλει στην έγκαιρη διεκπεραίωση των αιτήσεων», αν και εξέφρασε ανησυχία για τον χρόνο που θα χρειαστεί η ανακαίνιση του κτηρίου Άστρα, την αγορά του οποίου διαπραγματεύεται το Υπουργείο, ώστε να στεγάσει το νέο δικαστήριο.
Σκαλώνει σε διαφωνίες η Σχολή Δικαστών
Αν και αποτέλεσε το πρώτο έργο που μπήκε σε τροχιά υλοποίησης, με εθνικά κεφάλαια στις αρχές του 2017, η σύσταση Ανεξάρτητης Σχολής Δικαστικής επιμόρφωσης «κόλλησε» σε διελκυστίνδα Ανωτάτου – Υπουργείου επί του νομοσχεδίου. Ο λόγος, όπως εξήγησε ο κ. Ερωτοκρίτου στο πλαίσιο της παρουσίασης, είναι ότι το Ανώτατο θεωρεί στην ουσία πως το νομοσχέδιο ξέφυγε από τις εισηγήσεις του εμπειρογνώμονα, οι οποίες έτυχαν έγκρισης και συμπεριλαμβάνει «πράγματα που δεν είχαν συμφωνηθεί».
Παρά την καθυστέρηση στη λήψη τελικής απόφασης, η Σχολή Δικαστών υλοποιεί ήδη το εκπαιδευτικό της πρόγραμμα, μετά από εκπαίδευση αριθμού δικαστών με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση τον περασμένο Οκτώβρη.
Σε εκκρεμότητα εδώ και 30 χρόνια
Μία από τις δεσμεύσεις που ανέλαβε η κυβέρνηση έναντι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά την πώληση του Συνεργατισμού «αφορά τη διεξαγωγή μελέτης για εισαγωγή στα δικαστήρια συστήματος ακουστικής καταγραφής των διαδικασιών». Το έργο, που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υλοποιείται με βάση την κατεπείγουσα διαδικασία, ξεκίνησε πριν από ένα μήνα και αναμένεται να ολοκληρωθεί τον ερχόμενο Μάιο.
Ως απόρροια των εισηγήσεων αναμένεται να ξεκινήσουν και άλλα έργα ή δράσεις, όπως η δημιουργία ανεξάρτητης υπηρεσίας για διοίκηση των δικαστηρίων και η ενθάρρυνση διαδίκων να χρησιμοποιούν υπαλλακτικούς τρόπους επίλυσης διαφορών.
Αξιοσημείωτες ήταν οι αναφορές του πρώην δικαστή του Ανωτάτου και για την οικοδόμηση του νέου Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας, που, όπως είπε, «εκκρεμεί εδώ και τριάντα χρόνια». Σημείωσε ότι «ήδη υπήρξε επαφή με τη Διεθνή Τράπεζα, η οποία διεξήγαγε μελέτη για την ανάληψη του έργου» και ότι η προσωρινή κοστολόγηση ανέρχεται περίπου στα 50 εκατομμύρια.
«Δεν χωρεί αναβολές»
Ο Διευθυντής του Γραφείου Μεταρρύθμισης σημείωσε ότι «το υπάρχον σύστημα στα δικαστήρια γενικά πιστοποιείται από τους εμπειρογνώμονες ως ακατάλληλο για τις ανάγκες του 21ου αιώνα» και ότι «χρειάζεται επειγόντως εκ βάθρων αλλαγή». Εξέφρασε περαιτέρω την πεποίθηση ότι, αν οι εισηγήσεις υιοθετηθούν, «το τοπίο στα δικαστήρια μέχρι το 2022-2023 θα βελτιωθεί τόσο πολύ, που δεν θα θυμίζει καθόλου το παλιό».
Προσφέρεται, όπως είπε, μια μοναδική ευκαιρία για ριζική μεταρρύθμιση και πρόσθεσε ότι «η κατάσταση στον χώρο της δικαιοσύνης δεν χωρεί άλλες αναβολές, γιατί το σύστημα αν δεν μεταρρυθμιστεί, θα καταρρεύσει».
Καταληκτικά ανέφερε τα εξής: «Αν δεν εκμεταλλευτούμε τη δυναμική και την υποστήριξη που έχουμε σήμερα τόσο εντός όσο και εκτός Κύπρου, η ιστορία σίγουρα θα μας καταγράψει ως τους υπαίτιους. Θα πρέπει πάντοτε να θυμόμαστε ότι ιστορικά οι θεσμοί που επιβιώνουν δεν είναι αυτοί που θεωρούνται δυνατοί, αλλά αυτοί που ανταποκρίνονται καλύτερα στις αλλαγές».
(Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Σ”, 31 Μαρτίου 2019)
