ΒΑΡΥΣΗΜΑΝΤΕΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΕΩΣ Γ. ΕΙΣΑΓΓΕΛΛΕΑ
Οι επτά πληγές της διαφθοράς

«Η πιο θεμελιακή διαπίστωση στην οποία μπορώ να προβώ, ως αποτέλεσμα της επταετούς εμπειρίας μου στη Νομική Υπηρεσία του κράτους είναι ότι, οι σοβαρότεροι παράγοντες οι οποίοι παράγουν, υποθάλπουν και διαιωνίζουν τη διαφθορά και τη διαπλοκή είναι η απάθεια, η ανοχή και η αδιαφορία των πολιτών και των οργανωμένων τους συνόλων.»

Του Κώστα Κληρίδη, τέως Γενικού Εισαγγελέα

Έχω αποχωρήσει από τη θέση του Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας στις 26 Ιουνίου 2020, έχοντας εκτίσει μια δύσκολη θητεία που διάρκεσε κάτι λιγότερο από επτά χρόνια. Κατά τη διάρκεια της θητείας μου, είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω εκ του σύνεγγυς, τη φύση την έκταση και το πραγματικό πρόσωπο της διαφθοράς και της διαπλοκής στον τόπο μας.

Για τους σκοπούς της σύντομης αυτής ομιλίας, θα αποφύγω να ασχοληθώ με τα συνήθη και τετριμμένα θέματα που συνήθως απασχολούν, όπως είναι οι ορισμοί, τι σημαίνει διαφθορά, τι σημαίνει διαπλοκή, ποιές είναι οι μεταξύ τους διαφορές κλπ. Θα ασχοληθώ με την ουσία του πράγματος και ιδιαίτερα με κάποιες πρακτικής φύσεως δικές μου διαπιστώσεις, που εκπηγάζουν από το πρόσφατο πέρασμα μου από τη Νομική Υπηρεσία, όπου είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ και να αφιερώσω πολύ χρόνο και φαιά ουσία για το σοβαρό τούτο θέμα.

1. Το πρόβλημα της διαφθοράς είναι διαχρονικό και δεν είναι ασφαλώς κυπριακό φαινόμενο, ούτε εφεύρημα, αλλά πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο.

2. Οι διαστάσεις, η ακριβής φύση και τα αίτια της μάστιγας της διαφθοράς ποικίλλουν από κράτος εις κράτος και από εποχή σε εποχή.

3. Στην Κύπρο, οι διαστάσεις του προβλήματος είναι όντως ανησυχητικές. Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι σχεδόν σε κάθε τομέα δραστηριότητας, είτε σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης και οργανισμών δημοσίου δικαίου είτε σε επίπεδο δημοτικών και κοινοτικών αρχών, γενικά οπουδήποτε σχεδόν εμπλέκεται θέμα δημόσιου χρήματος, φωλιάζει η διαφθορά και η διαπλοκή.

4. Κατά τα τελευταία χρόνια στην Κύπρο, ένας ασυνήθιστα μεγάλος αριθμός δημοσίων προσώπων έχουν οδηγηθεί στο Δικαστήριο αντιμέτωποι με ποινικές κατηγορίες που σχετίζονται με διαφθορά και πλείστοι από αυτούς καταδικάστηκαν με ποινές φυλάκισης. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται και δήμαρχοι πόλεων, δημοτικοί σύμβουλοι, βουλευτές, πρόεδροι και μέλη διοικητικών συμβουλίων οργανισμών δημοσίου δικαίου, ακαδημαϊκοί τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, κυβερνητικοί ιατροί, διευθυντικά στελέχη νοσοκομείων, κοινοτάρχες και πολλά άλλα δημόσια πρόσωπα.

Αυτό το γεγονός έχει αναπόφευκτα δημιουργήσει μια ζοφερή εικόνα και αντίληψη ως προς τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος της διαφθοράς στον τόπο μας, γεγονός που εξηγεί άλλωστε τα πολύ υψηλά ποσοστά του πληθυσμού στις σφυγμομετρήσεις που γίνονται, όσον αφορά την αντίληψη περί της ύπαρξης διαφθοράς στη χώρα μας. Κατά την άποψή μου, η διαφαινόμενη αυτή ανησυχία των πολιτών είναι μεν δικαιολογημένη υπό τις περιστάσεις, πλην όμως δεν μπορώ να συμφωνήσω ότι αυτό είναι σημερινό φαινόμενο ή ότι η διάπραξη αδικημάτων διαφθοράς βρίσκεται σε έξαρση τα τελευταία χρόνια ή μόνο τα τελευταία χρόνια.

Oπουδήποτε σχεδόν εμπλέκεται θέμα δημόσιου χρήματος, φωλιάζει η διαφθορά και η διαπλοκή.

Είμαι πεπεισμένος ότι όπως κατά τα τελευταία χρόνια, έτσι και κατά τα προηγούμενα -αποκτήσεως δηλαδή της Κυπριακής Δημοκρατίας θα έλεγα- πρέπει να επικρατούσαν πάντοτε πολύ υψηλά ποσοστά διαφθοράς. Εκείνο το οποίο πιστεύω ότι συνέτεινε στην αύξηση των κρουσμάτων διαφθοράς που οδηγήθηκαν στα Δικαστήρια τις μέρες μας, είναι οι καλύτεροι και πιο αποτελεσματικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί των δημοσίων εσόδων και δαπανών, είναι οι πιο βελτιωμένες ανακριτικές διαδικασίες και η αποφασιστικότητα για άσκηση διώξεων σε όλες τις περιπτώσεις κατά τις οποίες στοιχειοθετείται μια ποινική υπόθεση, ανεξάρτητα ποιο πρόσωπο εμπλέκεται σε αυτήν.

5. Η διαφθορά και η διαπλοκή δεν πρόκειται να εκλείψουν. Υπήρξαν, υπάρχουν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Προσφέρεται μόνο η δυνατότητα να απαμβλυνθεί σε κάποιο ικανοποιητικό βαθμό αυτό το φαινόμενο, αλλά ας μην έχουμε αυταπάτες. Ενόσω υπάρχει η ανθρώπινη απληστία και η έφεση προς το εύκολο κέρδος, η διαφθορά δύσκολα μπορεί να χαλιναγωγηθεί και κυρίως ενόσω σε υπεύθυνες θέσεις όπου προσφέρεται η δυνατότητα διαχείρισης δημοσίου χρήματος ή η δυνατότητα λήψης αποφάσεων που επηρεάζουν με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο οικονομικά συμφέροντα, διορίζονται πρόσωπα με αλλότρια και όχι με αξιοκρατικά κριτήρια ή πρόσωπα που δεν πληρούν τα εχέγγυα της ακεραιότητας και εντιμότητας, οι συνθήκες δεν μπορούν να είναι ευοίωνες.

6. Η διαφθορά και η διαπλοκή μέσα των ετών, ακολουθώντας τη μεγάλη αυτή πορεία τους, υφίστανται μεταλλάξεις. Μεταλλάξεις τόσο στον τρόπο και στους τομείς εκδήλωσής τους όσο και στις μεθόδους διάπραξής τους. Σε καιρούς ανοχής και κάλυψης τέτοιου είδους αδικημάτων για παράδειγμα, δημόσια πρόσωπα ενεργούσαν σχεδόν απροκάλυπτα μέχρι του σημείου όπως είχαμε μαρτυρίες ενώπιον Δικαστηρίου, να διενεργούσαν παράνομες πληρωμές, παράνομες συναλλαγές με τραπεζικές επιταγές.

Σε περιόδους, όμως, που δόθηκε το αυστηρό μήνυμα του διεισδυτικού ελέγχου και της αποφασιστικότητας των διωκτικών αρχών, παρατηρήθηκε το φαινόμενο της μειωμένης διάπραξης τέτοιων αδικημάτων, αλλά με ποικίλες προφυλάξεις, αξιοποιώντας διεθνείς μεθόδους διάπραξης και κυρίως τις νέες τεχνολογικές μεθόδους. Είναι για αυτόν τον λόγο που οι ελεγκτικές και οι διωκτικές Αρχές θα πρέπει ανά πάσα στιγμή να βρίσκονται ένα τουλάχιστον βήμα μπροστά από τους εγκληματίες, τους επίδοξους εγκληματίες λευκού κολάρου και ουδέποτε να είναι ένα ή περισσότερα βήματα πίσω από αυτούς. Το επιχείρημα των ανακριτικών αρχών, που συνήθως προβάλλεται, ότι πρόκειται για πολύπλοκες και δύσκολες στην εξιχνίαση υποθέσεις δεν πρέπει να έχει ποτέ πλέον θέση στην πάταξη αυτών των εγκλημάτων.

Ενόσω σε υπεύθυνες θέσεις διορίζονται πρόσωπα με αλλότρια και όχι με αξιοκρατικά κριτήρια, οι συνθήκες δεν μπορούν να είναι ευοίωνες.

7. Οι πολέμιοι της διαφθοράς και της διαπλοκής και όσοι τυχόν αντιστέκονται στο πέρασμά τους είτε δεν τυγχάνουν της αναγκαίας στήριξης είτε γίνονται ακόμα και στόχοι επιθέσεων οι ίδιοι είτε και τα δύο μαζί. Στο σημείο τούτο θα πρέπει να αναφερθώ σε μια πολύ σημαντική επιμέρους διαπίστωση στην οποία κατέληξα από τις πρόσφατες εμπειρίες μου και η οποία δεν επιδέχεται καμιάς αμφισβήτησης. Τόσο δημόσια όσο και ιδιωτικά όλοι, μα όλοι, τάσσονται αναφανδόν υπέρ της με κάθε τρόπο πάταξης της διαφθοράς και της διαπλοκής και μιλώ και για πολιτικά, κομματικά στελέχη και για άλλα οργανωμένα σύνολα και για μη κυβερνητικές οργανώσεις και για απλούς πολίτες.

Αφ’ ης στιγμής όμως η πορεία της αποκάλυψης, της εξιχνίασης και της δίωξης εγγίζει οποιοδήποτε πρόσωπο ή οποιαδήποτε πρόσωπα του δικού τους ζωτικού χώρου, τότε οι διακρίσεις, τα μεγάλα λόγια και η στήριξη προς τους διώκτες, αμέσως παύουν. Σε πλείστες δε περιπτώσεις η πλήρης στήριξη προς αυτούς που μάχονται ενάντια στη διαφθορά, όχι απλώς παύει, αλλά μετατρέπεται σε ανοικτή πολεμική εναντίον τους ή σε συγκεκαλυμμένη υπόσκαψη του έργου ή και του προσώπου τους. Στον αδυσώπητο δε αυτό πόλεμο επιστρατεύονται όλα τα εις τη διάθεσή τους μέσα και οι διαθέσιμοι μηχανισμοί. Πολιτικά μέσα, οικονομικά μέσα, μέσα μαζικής ενημέρωσης. Υπάρχουν οργανώσεις, όπως για παράδειγμα μη κυβερνητικές οργανώσεις με διεθνή δικτύωση που συστάθηκαν και λειτουργούν με αποκλειστικό σκοπό την πάταξη, μείωση, απάμβλυνση της διαφθοράς και της διαπλοκής. Οργανώνουν ευκαιριακά κάποια χρήσιμα συνέδρια, σεμινάρια, ημερίδες κ.λπ. Είναι γεγονός ότι γίνονται ενημερωτικές διαλέξεις, εκδίδονται διακηρύξεις, συμπεράσματα και πορίσματα. Όταν όμως σβήσουν οι προβολείς της αίθουσας που τα φιλοξενεί, μαζί τους σβήνει και η όποια δυναμική έχει αναπτυχθεί. Υπάρχουν κρατικοί αξιωματούχοι που ως εκ της θέσης που κατέχουν και των εξουσιών που τους αποδίδονται έχουν και τη δυνατότητα και την αποφασιστικότητα να πολεμήσουν τη διαφθορά και προβαίνουν προς τούτο προς όλες τις ενδεδειγμένες ενέργειες. Ποιας στήριξης τυγχάνουν αυτοί; Πέραν από κάποιες αιρετικής φύσεως σποραδικές αναφορές από κάποιους δημοσιογράφους που τυχαίνει να μην ανήκουν σε κυκλώματα και πέραν από κάποια υποστηρικτικά σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καμιά ουσιαστική δυναμική στήριξη δεν τους παρέχεται. Για να μην αναφερθώ και στην οργανωμένη και ενορχηστρωμένη προσπάθεια υπόσκαψης του έργου και αποδόμησης της προσωπικότητάς τους από όλους εκείνους των οποίων τα συμφέροντα επηρεάζονται δυσμενώς από τις πράξεις, ενέργειες και αποφάσεις τους. Βρισκόμενοι μπροστά σε τέτοιες καταστάσεις πραγμάτων πρέπει να δεχθούμε ότι υπάρχουν ευθύνες για πράξεις ή παραλείψεις που υποθάλπουν αυτές τις καταστάσεις στους ώμους πολλών εξ ημών.

Η πιο θεμελιακή διαπίστωση στην οποία μπορώ να προβώ, ως αποτέλεσμα της επταετούς εμπειρίας μου στη Νομική Υπηρεσία του κράτους είναι η ακόλουθη και την τονίζω: Οι σοβαρότεροι παράγοντες οι οποίοι παράγουν, υποθάλπουν και διαιωνίζουν τη διαφθορά και τη διαπλοκή είναι η απάθεια, η ανοχή και η αδιαφορία των πολιτών και των οργανωμένων τους συνόλων. Δεν μπορεί να κοπτόμεθα όλοι εναντίον της διαφθοράς, να βλέπουμε και να διαπιστώνουμε τι γίνεται γύρω μας, πού γίνεται και από ποιους και να σφυρίζουμε αδιάφορα ή έστω να εγκωμιάζουμε τους πολέμιους. Δεν μπορεί να αναμένουμε τα πάντα να τα αναλαμβάνουν άλλοι, μήπως έχουμε και εμείς κάποιο κόστος. Δεν μπορεί να πιστεύουμε ότι εμείς δεν έχουμε τη δύναμη και οτιδήποτε δεν μπορούμε να κάνουμε. Είναι γεγονός ότι κάποιοι άλλοι έχουν τις εξουσίες και τη δυνατότητα να λαμβάνουν μέτρα. Χωρίς όμως την ουσιαστική και έμπρακτη στήριξη των πολιτών, χωρίς την έντονη δράση και αντίδρασή τους, τίποτα σημαντικό δεν μπορεί να επιτευχθεί. Την πραγματική δύναμη την έχει ο κόσμος. Θα πρέπει κάποτε να ορθωθεί από τον καναπέ και να αξιοποιήσει αυτήν του τη δύναμη.

Μιλώντας δε για πολίτες και για οργανωμένα σύνολα που πρέπει να αντιδρούν πιο δυναμικά και να υψώνουν φωνή έναντι κάποιων σοβαρών θεμάτων, μέσα σε αυτά περιλαμβάνω και τους δικηγόρους και τις επαγγελματικές τους οργανώσεις. Ειδικότερα δε το ανώτερο όργανο που τους εκπροσωπεί, τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο. Δεν νοείται να μην λαμβάνει ενεργό μέρος σε όσα διαδραματίζονται στην κοινωνία, στην φθορά των θεσμών, στη διαφθορά. Οφείλει ως εκπρόσωπος όλων των λειτουργών της Δικαιοσύνης να αναλαμβάνει τις ευθύνες που του αναλογούν και να συμμετέχει ενεργά στον αγώνα για την επικράτηση επιτέλους του Κράτους Δικαίου.

*Ομιλία κατά τη διάρκεια εκδήλωσης του δρα Χ. Κληρίδη στις 12 Οκτωβρίου, 2020