Η δικαιοσύνη μπροστά στην πρόκληση

ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ Η ΑΝΑΓΚΗ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΥΠΟ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ

Γεώργιος Κολοκασίδης, Δικηγόρος

Κάποτε, μετά την ανεξαρτησία υπήρχε μια υπερηφάνεια για την κυπριακή δικαιοσύνη. Είχαν μεταφυτευθεί και ευδοκιμήσει στην Κύπρο οι αρχές και το σύστημα της αγγλικής δικαιοσύνης και αυτό είχε δώσει μια ώθηση που θα μας άντεχε για μερικές δεκαετίες. Αυτό βοήθησε και την μεταγενέστερη προσέλκυση υπερακτίων λεγόμενων εταιρειών, καθώς οι ξένοι συνεκτιμούσαν στις επιχειρηματικές τους επιλογές και το γεγονός ότι το δικαϊκό περιβάλλον ήταν κοντά στο γνώριμο και θεωρούμενο ακέραιο αγγλικό σύστημα δικαίου. Τελευταία δεν είναι τόσο σαφής ο συσχετισμός. Είναι, όμως, προφανές ότι οι ξένοι δεν θα τοποθετήσουν τα κεφάλαια τους σε χώρα όπου δεν τυγχάνουν προστασίας από μια ταχεία και ακέραιη δικαιοσύνη.

Ενώ λοιπόν είχαμε ένα αξιόλογο σύστημα δικαίου ουδέποτε αντιληφθήκαμε ότι απαιτείται συνεχής προσαρμογή και μεταρρύθμιση. Αγνοήσαμε, γενικώς, τις νέες τεχνολογίες, την αύξηση του αριθμού υποθέσεων, την αχρηστία στην οποία περιέπιπταν δικαστικές πρόνοιες, την παλαίωση των νόμων. Ενδεικτικό παράδειγμα του τελευταίου είναι ο περί Εταιρειών Νόμος ο οποίος παραμένει εν πολλοίς ο αγγλικός περί Εταιρειών Νόμος του 1948. Ευτυχώς υπήρξαν τα αναγκαστικά ευρωπαϊκά εναρμονιστικά νομοθετήματα, τα οποία μας επιβλήθηκαν ως εκ της ένταξης μας στην ΕΕ. Αν δεν υπήρχαν ούτε αυτά θα μπορούσαμε νομίζω να βαυκαλιζόμαστε ότι έχουμε ένα περί Εταιρειών νόμο που είναι ταυτόχρονα και μουσειακό έκθεμα αλλά και εν χρήσει εργαλείο! Λόγω της επανάπαυσής μας, η κυπριακή δικαιοσύνη έχει καταλήξει να ταξινομείται στον πάτο των χωρών μελών της ΕΕ. Ο μέσος χρόνος εκδίκασης αστικών υποθέσεων, λαμβάνοντας υπόψη και την πρώτη και τη δεύτερη βαθμίδα, είναι περί τα δέκα έτη.

Η Κύπρος βρίσκεται προ του άλματος. Οι δε πολίτες έχουν απαυδήσει με την ουσιαστική απουσία δικαιοσύνης, λόγω της υπερφόρτωσης ενός παλαιωμένου συστήματος. Έφτασε η στιγμή να ρισκάρουμε.

Στον σχετικό πίνακα αξιολόγησης που καταρτίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Κύπρος σήμερα είναι τελευταία σε ό,τι αφορά την εκδίκαση αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων. Έχω επιλέξει από την αξιολόγηση τον χειρότερο για την Κύπρο δείκτη, αλλά η διάρκεια εκδίκασης υποθέσεων είναι και πρέπει να είναι η βασικότερη παράμετρος αξιολόγησης του συστήματος απονομής δικαιοσύνης.

Υπό αυτή τη μαύρη σκιά φτάσαμε στην Έκθεση των εμπειρογνωμόνων από το Ινστιτούτο Δημόσιας Διοίκησης της Ιρλανδίας (ΙΡΑ), η οποία δημοσιοποιήθηκε στις 27 Μαρτίου 2018. Πριν από αυτή και πιο συγκεκριμένα το 2016 υπήρξε η Έκθεση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, η οποία συνετάχθη υπό ανωτάτων Δικαστών υπό την προεδρία του Δικαστού τότε του Ανωτάτου Δικαστηρίου κ. Ερωτοκρίτου. Δυστυχώς, ούτε αυτή είχε τύχει αξιοποίησης, όπως και παλαιότερες προσπάθειες, με αποτέλεσμα τώρα να είμαστε προ της κατάρρευσης του συστήματος.

Στην έκθεση τους οι Ιρλανδοί εστιάζουν σε κάποιους βασικούς τομείς μεταρρύθμισης. Συνοψίζοντας αυτούς που θεωρώ σημαντικότερους:

(α) Εισαγωγή της τεχνολογίας σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας της δικαιοσύνης. Τόσο στην ακροαματική λειτουργία όσο και στην καταχώριση εγγράφων (λέγεται ότι οι Ιρλανδοί φρίκιασαν όταν είδαν τα βουνά των δικαστικών φακέλων στις αποθήκες ανάμεσα σε τρωκτικά και έντομα).

(β) Μεταρρύθμιση των Δικαστικών Θεσμών δηλαδή των κανόνων που ισχύουν από την καταχώριση αγωγής περνώντας από τη διεξαγωγή της ακρόασης ως την εκτέλεση της απόφασης.

(γ) Διαχωρισμός της διοικητικής λειτουργίας των δικαστηρίων από τη δικαστική. Μέχρι σήμερα οι ίδιοι οι δικαστές λειτουργούν τόσο δικαστικά όσο και διοικητικά. Όμως ένας καλός δικαστής δεν σημαίνει ότι είναι και καλός διοικητικός.

(δ) Η προώθηση εναλλακτικών μεθόδων επίλυσης διαφορών (ADR). Σταδιακά προωθείται η αντίληψη ότι δεν χρειάζεται όλα τα είδη διαφορών να άγονται ενώπιον της επίσημης δικαιοσύνης. Ήδη υπάρχει στην Κύπρο ο θεσμός της διαιτησίας. Ένα ουσιώδες πρόβλημα όμως είναι το γεγονός ότι σύμφωνα με το άρθρο 30 του περί Διαιτησίας Νόμου Κεφ 4, εφαρμόζovται ακόμη και σε διαιτητικές διαδικασίες oι δύσκαμπτοι περί Πoλιτικής Δικovoμίας Διαδικαστικoί Καvovισμoί. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και οι διαιτησίες πέφτουν θύμα των αλυσιτελών διαδικασιών της Πολιτικής Δικονομίας.

(ε) Δημιουργία ειδικής ομάδας δικαστών, η οποία θα ασχοληθεί με τις καθυστερημένες υποθέσεις. Αυτή η πρόβλεψη είναι κρισιμότατη καθότι ήδη το δικαϊκό σύστημα κουβαλά ένα φορτίο παλαιών υποθέσεων το οποίο θα πρέπει σταδιακά να σμικρυνθεί και να εξαφανιστεί προκειμένου να παραμείνουν μόνο οι νέες υποθέσεις που θα αποφασίζονται, εί δυνατόν, σε ένα χρονικό ορίζοντα 18 μηνών.

(στ’) Έσχατο, αλλά όχι τελευταίο σε σημασία, είναι η επιμόρφωση των δικαστών. Η επιμόρφωση έχει ήδη αρχίσει αλλά θα πρέπει να συμπεριλάβει σταδιακά και την επιμόρφωση επί του διαφοροποιημένου ρόλου του δικαστού με  βάση τους νέους Δικαστικούς Θεσμούς όπου προβλέπεται ο δικαστής να είναι πολύ πιο διαμορφωτικός της ακροαματικής διαδικασίας. Εισηγούμαι ότι επιμόρφωση θα χρειαστεί και το έτερο σκέλος της δικαιοσύνης, δηλαδή οι δικηγόροι. Θα πρέπει να μάθουν να λειτουργούν σε ένα θεσμικό πλαίσιο το οποίο προβλέπεται περισσότερο συνεργατικό παρά αντιπαραθετικό.

Η ανωτέρω περιγραφόμενη μεταρρύθμιση βρίσκεται ακόμη στο στάδιο διαμόρφωσης. Τον τελευταίο λόγο θα έχει ευλόγως το Ανώτατο Δικαστήριο. Θα είναι όμως κρίμα αν για οποιοδήποτε λόγο ανασταλεί η εξέλιξη.

Πέραν των πιο πάνω υπάρχουν και μερικά άλλα που πρέπει να προβλεφθούν ώστε η δικαιοσύνη μας να ανακτήσει την εμπιστοσύνη του πολίτη. Πρώτον, θα πρέπει να ενισχυθούν οι αρμοδιότητες του Γενικού Εισαγγελέα στη διερεύνηση υποθέσεων. Ο πολίτης πρέπει να πειστεί ότι η διερεύνηση και προσαγωγή ποινικών υποθέσεων ενώπιον της δικαιοσύνης δεν επηρεάζεται από πολιτική, κομματική εμπλοκή. Δεύτερον, πρέπει να εκσυγχρονιστεί η διαδικασία αναθεώρησης και εκσυγχρονισμού της νομοθεσίας. Το σημερινό Γραφείο Επιτρόπου Νομοθεσίας δεν επιτελεί τον ρόλο και είναι γνωστό το ανέκδοτο ότι είναι τόσο αργός ο εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας μας που μέχρι να θεσπίσει η Κύπρος ένα ευρωπαϊκό εναρμονιστικό νομοθέτημα φθάνει το επόμενο!

Η Κύπρος βρίσκεται προ του άλματος. Οι δε πολίτες έχουν απαυδήσει με την ουσιαστική απουσία δικαιοσύνης, λόγω της υπερφόρτωσης ενός παλαιωμένου συστήματος. Έφτασε η στιγμή να ρισκάρουμε. Έστω και με κίνδυνο να σφάλλουμε από την πλευρά της υπερβολής. Το αντίθετο οδηγεί στο τέλμα και εντέλει στη διάβρωση της ίδιας της Δημοκρατίας.